بسم الله الرحمن الرحیم

الهم صلی علی محمد و آل محمد

گل محمدی یا گل گلاب (نام علمی: Rosa damascena) نام نوعی گل رز است که از آن گلاب می‌گیرند. درختچه ای است خزندار (Decideous). گل محمدی از دیرباز در ایران کشت می‌شده‌است. از تیرهٔ رزاسه و قسمت قابل مصرف آن گلبرگ و مادهٔ مؤثرهٔ آن تانن است.

در نیاسر، قمصر، کاشان، اصفهان، دهستان لاله‌زار کرمان، داراب (لایزنگان) فارس ، شهر میمند فارس و خوی از آن گلاب می‌گیرند و بعضی آنرا هم تقطیر می‌نمایند.

گیاهشناسی

این نوع گل سرخ، برگها ی مرکب از ۷ و به ندرت ۹ برگچه دندانه دار دارد و به نظر می‌رسد که نوعی دو رگه ثابت از Rosa gallica و Rosa canina می‌باشد. عده‌ای آن را یک دورگه ثابت از Rosa gallica و Rosa moschata ذکر نموده‌اند. گلبرگهای آن رنگ صورتی روشن یا سفید دارد.

گل محمدی درختچه‌ای دارای شاخه‌های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگهای مرکب شانه‌ای که دارای ۵-۳ برگچه متقابل دندانه‌دار می‌باشد. رگبرگهای پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵-۳ سانتی متر، و روی برگها صاف و سبز و پشت آنها سبز کمرنگ و دمگبرگهایش خزی و نمدی است و با کرکهای غده‌ای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده‌است.

گلها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوائل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه آن پس از ریزش گلبرگها گوشتی گرد و یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگها قرار دارند.

زمان بازشدن گلها در اوائل اردیبهشت تا اوائل تیرماه می‌باشد. و در هر منطقه مدت زمان بازشدن گلها ۳۰-۲۰ روز طول می‌کشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگها به سفید می‌گراید و با اندک نسیمی گلبرگها پرپر شده و می‌ریزند.

محصول گل محمدی

محصول عمده گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک می‌باشد، که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها بوده و در تهیه شربت مربا و در صنایع شیرینی سازی و تهیه بستنی نیز استفاده می‌شود.

عنبر گل به عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گل‌ها در دیگ به جای می‌ماند و جهت درمان‌های عضلانی مناسب است. دم کرده گلبرگ‌های خشک شده اثر درمانی برای تقویت اعصاب، برطرف کردن بیماری‌های گلو و دهان است. در هندوستان موم گل محمدی، گل روغن و گل قند تهیه می‌شود.

سالانه گلاب و اسانس ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و انگلستان صادر می‌گردد.

نیازهای اساسی گل محمدی:
* آب:
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی گل محسوب می شود. درختچه‌های گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. شواهد نشان مي‌دهد كه آبیاری گلستان‌ها در زمان غنچه‌دهی و گل‌دهی بسیار مهم است. در گلستان‌های کاشان معمولاً آبیاری به‌ صورت سطحی انجام می‌شوداین منطقه میزان آب در هر نوبت و تعداد آبیاری بسیار متغیر است. در منطقه کاشان، به طور معمول ، طی فصل رشد هر 15 روز یکبار آبیاری انجام می شود. در يك‌ مقایسه میان دو روش آبیاری سطحی و قطره‌ای مشخص شد که؛ آبیاری قطره‌ای ضمن 62 درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد 65 درصدی گل را به دنبال دارد.
"بارندگی با توزیع مناسب" به علت عدم ایجاد استرس در گیاه، برای تولید گل و اسانس بیشتر، خصوصاً در بهار و اوایل تابستان بسیار مهم است.


* خاک:
از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمین‌های سنگین دارای بافت متوسط و در کوهپایه‌های دارای سنگریزه زیاد، سنگلاخی و فقیر موفق بوده است.
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی، محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق کوهپایه‌ای که در آنها امکان کشت بسياری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه می تواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.  


* دما:
در بهار از جوانه‌های جانبی شاخه‌های یک‌ساله ساقه مولد گل بوجود می آید. اختلاف دمای 4-3 درجه سانتي‌گراد شب نسبت به روز، برای تشکیل جوانه‌ي گل بسیار مهم بوده و برای گل‌انگیزی، خواب زمستانه ضروری است.
درجه حرارت درحدود 20-15 درجه سانتی‌گراد برای غنچه‌دهی لازم است. درجه حرارت زياد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گل‌ها و کاهش دوره گلدهی و كم شدن ترکیبات اسانس گل می شود.
درجه حرارت 15-5 درجه سانتی گراد، تعداد گل های دارای اسانس خوب را تضمین می کند.
درجه حرارت بسیار کم در شب مانع گلدهی می شود و حرارت بالای 20 درجه سانتی گراد، سنتز و تولید اسانس را افزایش می دهد.
در مراحلی از رشد، درختچه های گل محمدی به یخبندان حساس هستند، به طوری که یخبندان در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویش اولیه، باعث خسارت می شود. به طور عمده قسمت های بالغ گیاه، به سرما و یخبندان مقاوم است. در نواحی دارای زمستان سخت و یخبندان، هرس باید خیلی زود انجام شود. بوته هایی که در اثر سرمای شدید زمستان یا یخبندان دیررس بهاره صدمه می بینند، به ندرت گل کافی را در آن سال تولید می کنند.

* رطوبت و باد:
رطوبت نسبی 70 درصد، به تشکیل اسانس کمک می کند.
بارندگی در زمان غنچه دهی، باعث خسارت به گل و کاهش محتویات اسانس می شود.
دوره های آفتابی طولانی، گلدهی را تحریک می کند، اما وجود دوره های گرم و خشک در طول گلدهی، به سرعت محتویات اسانس را کم می کند.
بادهای شدید، از لحاظ فیزیکی به گل صدمه زده و بادهای سرد، خشک و گرم باعث کاهش اسانس گل می شود.

نیازهای غذایی(کود):
گل محمدی نیازمند مواد غذایی و برنامه غذایی طولانی مدت می باشد. آنالیز برگ، روش قابل توصیه ای است که میزان مواد غذایی قابل دسترسی را تعیین می کند.
طی تحقیقات انجام شده بر مبنای آنالیز برگی، مشخص شده که کاهش عناصر و نیاز به تأمین عناصری چون 25%= K و 67% P=و 35% N= بین مرحله نمو جوانه و گلدهی اصلی به وجود می آید. براین اساس در هر هکتار 64 کیلوگرم ازت، 8/7 کیلوگرم فسفر و 36 کیلوگرم پتاسیم به صورت تقریبی و با در نظر گرفتن ترکیب املاح خاک پیشنهاد می شود.


* نور:
سایه، اثر خوبی بر گل‌دهی ندارد، اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملكرد اسانس گل، نسبت به گیاهاني كه تحت شرایط سایه رشد مي‌كنند، حدود نصف است.


* ارتفاع:
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است.
این گیاه در ارتفاع 1600 متری اصفهان و تا ارتفاعات بیش از 2300 متر نیز رشد خوبی دارد. مناطق تولید انبوه آن به طور عمده در ارتفاعات بیش از 1900 متر واقع است. اسانس گل ها در ارتفاعات بالاتر، از کیفیت بیشتری برخوردار است.

آماده سازی زمین:
یکی از مهم‌ترین عملیات پیش از شروع کشت، شخم عمیق است. شخم ، لایه‌های فشرده‌ای را که باعث محدود شدن رشد ریشه می شوند، می‌شکند . کاشت به شیوه دستی انجام می‌شود و فواصل ردیف‌ها و بوته‌ها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیف‌ها 5/2-2 متر و فاصله بین بوته‌ها 5/1-1 متر در نظر گرفته می‌شود. در صورتی‌که هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصله‌ها را 5/3×5/2 متر و در جوی و پشته 3×2 متر در نظر می‌گیرند.
مصرف کود دامی کاملاً پوسیده، پیش از احداث گلستان و به ‌صورت جایگزینی در گودال به مقدار 20-10 تن در هکتار ضروری است. همچنین دادن کود دامی به مقدار 10 تن در هکتار بعد از هرس گلستان‌ها، مفید است.

ازدیاد گل محمدی:
گل محمدی را می‌توان به روش های مختلفی ازجمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمه‌زدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر كرد. در کشور ما دو روش «قلمه زدن» و «استفاده از پاجوش» رایج است. هر گیاه مادری گل محمدی، به طور متوسط 20 تا 60 عدد پاجوش تولید می کند. این پاجوش‌ها به‌سرعت رشد می‌کنند. بیشترین تعداد خار بر روی پاجوش‌های جوان مشاهده می‌شود. از سال سوم و چهارم به بعد می‌توان از هر گیاه، پاجوش تهیه کرد. از آبان‌ماه تا اوایل اسفندماه، پاجوش‌ها را به محل مورد نظر انتقال داده و می‌کارند. پاجوش‌ها به فاصله 3 متر از یکدیگر بر روی پشته‌هایی به فاصله 4 متر و در چاله(حفره) به تعداد 3-2 عدد کاشته می‌شوند.
بررسی ها نشان داده است، در تهیه قلمه که معمولاً از گل محمدی میمند تهیه می‌شود، در درجه اول قلمه‌های سخت(خشبی) و در درجه دوم قلمه‌های نیمه سخت (نیمه خشبی) بیشترین مقدار ریشه زایی را داشته‌اند.
قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول 20 سانتی متر باشد و از بخش های چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود. در ادامه باید جوانه های انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمونی ریشه زایی فرو برده و سپس قلمه را در عمق 10- 5/7 سانتی متری گلدان یا زمین کاشت. بستر کاشت، بهتر است 50 درصد خاک باغچه و 50 درصد ماسه شسته باشد.

هرس گل محمدی:
گل محمدی براي گل‌دهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به دو منظور انجام مي‌شود: «اول، حذف شاخه‌های خشک شده، آفت‌زده و مزاحم» و «دوم ، جلوگیری از بوجود آمدن شاخه‌های بلند که چیدن گل را مشکل می‌کند».
"هرس اولیه" برای فرم دهی درختچه ها و تحریک شاخه زایی و "هرس فصلی" برای حذف بخش های مرده و بیمار انجام می شود. میزان هرس به شیوه مدیریت ، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچه ها، باعث تداوم گل دهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه می شود.
 از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گیاه، شیوع آفات و بیماری‌ها، افزایش شاخه‌های خشک و ارتفاع زیاد شاخه‌ها، گلستان را کف‌بر می‌کنند. این هرس شدید ، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوش‌های قوی و متعدد در مزرعه می‌شود.

آفات گل محمدی:
گل محمدی دارای آفات مشترک با دیگر رُزها است. از مهم‌ترین آفات گل محمدی، «آفت جوانه خوار سبز، سوسک سرشاخه خوار، شته‌ها و تریپس‌ها» می‌باشند. خسارت اين آفت‌ها شدید است و درصورت شیوع، نیاز به مهار و سمپاشی دارند.
 انجام مراقبت‌های زراعی از قبیل؛ «دفع علف‌های هرز، هرس، حذف پاجوش‌ها، کوددهی و آبیاری منظم» نه تنها روی عملکرد گل محمدی تأثیر مثبت دارد، بلکه در راستای مدیریت مهار آفات گل محمدی، نقش مهمی را ایفا می‌كند.    

علف‌های هرز گلستان‌ها:
«انگل سِس» یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین علف‌های هرز گلستان‌ها است .
 آشنا نبودن كشاورزان با نحوه مهار آن و وجود نداشتن سموم شیمیایی کارآمد، عملیات مهار این انگل را مشکل مي‌كند. توانائی گیاه سِس به تولید بذر فراوان و تکثیر غیر جنسی، داشتن میزبان‌های متعدد، رشد بسیار سریع و حفظ قدرت رویش قطعات تا 6 روز، قدرت تهاجمی خوبی به این انگل داده است.
چند راه عملي براي مبارزه با سس پيشنهاد مي‌شود:
-    استفاده از کودهای دامی کاملاً پوسیده؛
-     سوزاندن بوته‌های آلوده؛
-    سوزاندن قطعات سِس جدا شده؛
-     حذف علف‌های هرزی که می‌توانند میزبان سِس باشند؛
-     و در نهايت، استفاده از مالچ کاه به ارتفاع 20-15 سانتی‌متر براي ممانعت از استقرار سِس روی ساقه‌های گل محمدی.

برداشت گل:
برداشت گل از مهم‌ترین،حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. اين كار در هر منطقه 30-20 روز طول می کشد.
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراين لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گل‌های باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گل‌های برداشت شده به‌سرعت پژمرده مي‌شوند. به دليل اين که معمولاً گل‌ها روی هم انبار و فشرده می‌شوند، فعالیت‌های تخمیری شدت مي‌يابد.
به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند می‌شود. به اين خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و كار گلچینی، به ساعت‌هاي خنک روز محدود شو

برداشت گل:
برداشت گل از مهم‌ترین،حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. اين كار در هر منطقه 30-20 روز طول می کشد.
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراين لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گل‌های باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گل‌های برداشت شده به‌سرعت پژمرده مي‌شوند. به دليل اين که معمولاً گل‌ها روی هم انبار و فشرده می‌شوند، فعالیت‌های تخمیری شدت مي‌يابد.
به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند می‌شود. به اين خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و كار گلچینی، به ساعت‌هاي خنک روز محدود شود.

گل‌ها از محل دمگل در اثر کشیدن جدا می‌شوند.

این گل‌ها در بقچه‌ها و سبدها قرار داده شده و در کنار گلستان‌ها پس از توزین، در گونی ریخته می شوند.
متوسط وزن هر گل 2/2 گرم است.
فاصله زمانی بین چیدن گل‌ها تا تحویل به واحدهای سنتی یا صنعتی فرآوری، بسیار مهم است.
در یک گلستان از سال سوم به بعد تولید گل ،اقتصادی و به طور معمول روند تولید گل تا زمان 9 تا 12 سالگی گیاه، «افزایشی» و پس از آن «کاهشی» است.
 با شروع روند کاهشی تولید، درختچه‌ها کف‌بر می‌شوند. به این عمل در اصطلاح «جوان سازی گلستان» مي‌گویند.
یک نفر کارگر در هر روز می‌تواند 50 تا 70 کیلوگرم گل تازه برداشت کرده و براساس آن مزد دریافت کند.
در هر منطقه، گل‌دهی طی 20 تا 30 روز كامل می‌شود. حداکثر گل‌دهی در فاصله زمانی 10 تا 20 روز از شروع آن است که اصطلاحاً به این زمان «شور گل‌دهی» می‌گویند.
منبع:

ویکی پدیا

http://www.tarvijkhr.ir